Rzeszów – Historia Miasta

HISTORIA RZESZOWA

Najdawniejsze dzieje

Od najdawniejszych czasów granicą Kotliny Sandomierskiej i Pogórza biegł szlak handlowy, prowadzący z zachodu na wschód, który w okolicach Rzeszowa krzyżował się z równie ważnym szlakiem wiodącym od południa poprzez Karpaty na północ, ku Bałtykowi. Dogodne położenie sprawiało, że tereny te zamieszkałe były przez ludzi już w czasach prehistorycznych.

Przeprowadzone w Rzeszowie i najbliższej okolicy badania archeologiczne pozwoliły ustalić, że już w epoce neolitu (4000 – 1800 lat p.n.e) osiedlały się tu ludy tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej i kutej. W Rzeszowie na terenie dzisiejszego osiedla Piastów odkryto największe ze znanych do tej pory skupisk tej ludności, liczące blisko 100 jam mieszkalnych. Były to grupy ludności osiadłej, rolniczej, czego najlepszym dowodem jest znaleziony przez archeologów kamień żarowy oraz odciski ziaren zbóż. W odsłoniętych jamach znaleziono fragmenty ceramiki, narzędzia kamienne, ozdoby itp. Wydobyto także narzędzia obsydianowe, które wyrabiane były z surowca występującego na terenach dzisiejszej Słowacji i Węgier. Świadczy to o istnieniu kontaktów handlowych z ludźmi zamieszkującymi południową stronę Karpat. Znalezione wyroby ceramiczne wykazują dużą różnorodność w zakresie sposobu produkcji i zdobnictwa.

Równie ciekawe wyniki przyniosły prace archeologiczne prowadzone na drugim końcu miasta, w rejonie Staromieścia. Na podstawie wykopalisk stwierdzono, że na terenie osiedlali się ludzie już w okresie neolitu, a później powstawały tu osady ludności z czasów kultury łużyckiej.

Tereny te były również zamieszkałe w okresie wpływów rzymskich i we wczesnym średniowieczu. Bogate materiały archeologiczne z tego okresu znaleziono w rejonie osiedla Tysiąclecia i osiedla Dwudziestolecia, w okolicy ulicy Wincetego Pola, w dzielnicy Staroniwa i w centrum miasta przy ulicach: Kazimierza Wielkiego, Baldachówka, Stefana Żeromskiego, a także w dzielnicy Pobitno. Bardzo ciekawym, unikalnym w południowej Polsce eksponatem archeologicznym jest żelazny miecz celtycki, znaleziony w 1957 r. w Wisłoku. Miecz ten pochodzi z okresu środkowego lateńskiego (300 – 100 lat p.n.e.). Znalezisko to, a także wcześniejsze, między innymi fragmenty ceramiki celtyckiej wydobyte w pobliskiej Boguchwale, świadczą o kontaktach zamieszkałej ludności z Celtami.

We wczesnym średniowieczu, począwszy od VII w. powstawały na tych terenach osady otwarte typu wiejskiego, a także duże grody obronne. W IX wieku ziemie te wchodziły w skład potężnego państwa Wiślan, a później państwa Piastów. Położone na pograniczu ówczesnej Polski, narażone były na ciągłe napady Rusinów, Węgrów, Połowców i Pieczyngów, a od XIII wieku Tatarów.

Początki Rzeszowa giną w mrokach przeszłości. Dokładnych danych o powstaniu miasta nie udało się do tej pory ystalić. Odkryte w rejonie obecnego Staromieścia ślady osadnictwa wskazują, że w okresie XI – XII w. istniała tu osada przypuszczalnie typu obronnego – gród wraz z osiedlem wiejskim. Osada zaczęła się z czasem rozwijać i dzieki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych nabrała charakteru lokalnego targowiska. W ten sposób powstało przypuszczalnie przedlokacyjne miasteczko, które nazwę swą otrzymało prawdopodobnie od słowiańskiego imienia Rzech lub Rzesz. Świadczą o tym najstarsze zapisy, w których Rzeszów figuruje jako Rzeschow, Rzessow i Rzeczow.

W nieznanych bliżej okolicznościach, w pocz. XIV w. Rzeszów znalazł się w posiadaniu książąt ruskich.

Czasy historyczne

Pierwszym źródłowym dokumentem, stwierdzającym istnienie Rzeszowa, jest akt donacyjny Kazimierza Wielkiego, oblatowany w Krakowie dnia 19 stycznia 1354 roku, który mówi o nadaniu miasta przez króla Janowi Pakosławicowi ze Stróżysk, w dziedziczenie i wieczne władanie. Jan Pakosławic w latach 1363 – 1366 bawił wielokrotnie w Awizonie u papieża Urbana V, sprawując poselstwo od królów Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego. Załatwiał wówczas m.in. sprawę bardzo delikatnej materii, bo rozwód króla Kazimierza Wielkiego z Adelajdą, zabiegał również o uzyskanie zezwolenia na założenie Akademii Krakowskiej. Potomkowie Jana Pakosławica od nazwy miasta przyjęli nazwisko Rzeszowscy; posługiwali się już nim jego synowie.

Nadając miasto Pakosławicowi król przykazuje mu: „aby wspomniane wielokroć miasteczko wraz z przyległymi wsiami i polami mogło się szybciej rozbudować i osadzać”. Miasteczko ucierpiało prawdopodobnie podczas walk o Ruś, albo też z jakichkolwiek innych powodów podupadło.

Ze wspomnianego aktu donacyjnego dowiadujemy się rónież, że za czasów ruskich Rzeszów był ośrodkiem włości, która po przyłączeniu Rusi do Polski przeszła w ręce króla Kazimierza. Włość rzeszowska z miasteczkiem rozciągała się od wsi Dąbrowa od strony zachodniej po Leżajsk na wschodzie i Czudec na południu. Były to więc bardzo rozległe ziemie, zdolne utrzymać miast; pierwotnie położone było ono prawdopodobnie w widłach rzek Wisłoka i Przyrwy, w rejonie dzisiejszej dzielnicy Staromieście. Śmiało można stwierdzić, że Rzeszów od dawna był już dość znaczną osadą miejską, na tyle ważną, że król mógł ją nadać wielce cenionemu dyplomacie i rycerzowi, jakim był Jan Pakosławic.

Istnieje przypuszczenie, że Jan Pakosławic miasteczka nie odbudował, lecz na podstawie aktu donacyjnego rozpoczął budowę nowego, nieco dalej na południe, na pagórku opadającym ku rzeczce Mikośce od północy i Wisłokowi od południa, w rejonie dzisiejszego rynku i kościoła farnego. Po lokacji nowego miasta pierwotne miasteczko nazywano Starym Rzeszowem lub Starym Miastem, ostatecznie utarła się nazwa Staromieście. Nowy Rzeszów rozwijał się szybko, skoro już w 1363 r. – jak wiadomo – posiadał kościół parafialny.

O początkach nowo lokowanego miasta nie zachowało się wiele wiadomości. Zapewne zbudowane było ono z drewna, którego dostatek znajdował się w potężnych borach Puszczy Sandomierskiej. Na starym, XVI – wiecznym obrazie, zachowanym w kościele farnym, przedstawiony jest fragment rynku. Widać tam drewniane domy z podcieniami, ustawione szczytami do frontu.

W początkach XV w. ciasno skupione drewniane miasteczko zostało strawione przez wielki pożar. Ówcześni właściciele Rzeszowa – Piotr Kmita, ożeniony z Małgorzatą Rzeszowską oraz Stogniew z Szumska, pragnąc by miasto się szybko odbudowało i podźwignęło z upadku nadali mu szereg nowych przywilejów. Tak więc aktem z roku 1427 wydanym w Bachórzu mieszczanie rzeszowscy otrzymali prawo sprzedaży wina i piwa, soli, pozwolenie na wagę, postrzygalnię i kramy rzemieślnicze, a także prawo pobierania opłaty celnej. Przyznany im został ponadto przywilej określający zasady organizacyjne handlu i rzemiosła. Wszystko to sprawiło, że Rzeszów zaczął się znów pomyślnie rozwijać.

Już w pierwszych latach XV wieku spotykamy wśród mieszczan rzeszowskich licznych rzemieślników: tkaczy, sukienników, kowali, szewców, rzeźników, czapnkiów, krawców, kuśnierzy, cyrulików, rusznikarzy, ślusarzy, garncarzy, bednarzy oraz złotników. Rzemieślnicy zrzeszali się dla obrony swoich interesów i tworzyli tzw. bractwa cechowe. Jednym z pierwszych był w Rzeszowie cech tkaczy, posiadający przywilej nadany w 1427 r przez Piotra Kmitę, zezwalający na zakładanie w mieście blechów i warsztatów tkackich. Rozwojowi tej gałęzi przemysłu sprzyjało bliskie sąsiedztwo gór, gdzie rozwinięte było pasterstwo.

Bogaty był również cech rzeszowskich złotników. Ich wyroby cieszyły się dużym uznaniem.

Równolegle z rozwojem rzemiosła ożywiał się w Rzeszowie handel. Wymiana towarów w obrębie miasta odbywały się prawdopodobnie codziennie, a w każdym razie dowolną ilość razy w tygodniu. Targi tygodniowe odbywały się w czwartki. Celem ich było zaopatrzenie przede wszystkim miejscowej ludności w artykuły pierwszej potrzeby. Świadczy o ty zakaz z 1571 r. zabraniający przybywającym do miasta kupowania zboża przed południem, tj w czasie, kiedy zakupy czyniła ludność miejscowa. W owym czasie Rzeszów był znanym ośrodkiem handlu zbożem, które kupcy rzeszowscy skupywali w okolicznych wsiach i miasteczkach, a następnie sprzedawali kupcom krakowskim i ruskim. Sławne były rzeszowskie jarmarki, które odbywały się tu kilka razy do roku: na św. Wojciecha, św. Feliksa i św. Barbarę; ściągały one do Rzeszowa kupców z dalekich nawet okolic.

W XV wieku rozwinął się w Rzeszowie handle wołami. Skupowane na Ziemi Sanockiej i Przemyskiej bydło pędzili handlarze przez Rzeszów, a miejscowi kupcy skupywali je i sprzedawali następnie z zyskiem kupcom krakowskim. Rozwojowi handlu sprzyjała dobra komunikacja wodna, gdyż spławny wówczas Wisłok doprowadzał do Sanu, a dalej trasa wiodła Wisłą do Gdańska. Prawdopodobnie już w okresie lokowania miasta mieszkańcy Rzeszowa korzystali ze szlaku wodnego.

Dzięki rozkwitowi handlu i rzemiosła Rzeszów rozwijał się pomyślnie, mimo że nawiedzały go liczne klęski. W roku 1458 napadli na miasto Włosi, paląc i rabując; spustoszenia były tu wielkie, że zdawało się, iż miasto nigdy już nie podźwignie się z upadku. W kilka lat później Rzeszów przeżył napad Tatarów, którzy pozostawili p sobie same zgliszcza. W 1538 r. kolejny wielki pożar zniszczył większość drewnianych budynków miasta. Po każdej takiej klęsce Rzeszów odbudowywał się ponownie, a nawet rozszerzał swe granice. Sprzyjały temu liczne przywileje królewskie, m.in. zwalniające mieszczan na pewien okres od podatków. Stwarzało to korzystne warunki dla rozwoju handlu, który ożywiał miasto i wpłynął na rozwój rzemiosła.

Złote lata

W 1583 roku zmarł bezpotomnie ostatni z rodu Rzeszowskich, Adam z Żerkowa Rzeszowski. Wdowa po nim wyszła powtórnie za mąż za kasztelana Mikołaja Spytka Ligęzę, a Rzeszów wraz z okolicznymi wsiami przeszedł w jego ręce. Nowy gospodarz, rządny i pracowity, wybudował ratusz i powiększył już istniejący szpital św. Ducha, otoczył miasto wałami obronnymi, a w miejscu starego, drewnianego kościółka wzniósł klasztor bernardynów i włączył go w system obronny miasta. W pierścieniu fortyfikacji znajdowały się trzy bramy: Wodna od strony wschodniej, Dębowa od południa i Murowana od północy oraz kilka baszt. W 1600 roku Spytek Ligęza rozpoczął budowę zamku. Biegły mówca i uczony, drukował swoje rozprawy we własnej drukarni w Dąbrowie. Równie dobrze co piórem władał szablą – w roku 1624 odparł pod Rzeszowem Tatarów. Ligęza zmarł w 1637 r oku, nie zostawiwszy męskiego potomka. Włość rzeszowska przeszła w posiadanie księcia Władysława Ostrowskiego – Zasławskiego, ożenionego z córką Ligęzy. Ufundowała ona w Rzeszowie kościół i klasztor dla sióstr klarysek. Z kolei młodsza córka Ligęzy, Konstancja, wyszła za mąż za Jerzego Sebastiana, księcia Lubomirskiego i później, drogą dziedziczenia, Rzeszów przeszedł na własność rodziny Lubomirskich. Jerzy Lubomirski, oddał klasztor Klarysek na użytek Pijarów, którzy założyli tu słynne później kolegium.

W drugiej połowie XVII w., w wyniku wojen, jakie wówczas przewalały się przez teren Rzeczypospolitej, Rzeszów przeżywał okres stagnacji, a nawet upadku. I chociaż w najbliższym sąsiedztwie Rzeszowa powstała w 2 połowie XVII w. nowa osada, zwana Nowym Miastem, były to jednak ostatnie złote lata ówczesnego Rzeszowa. Na przełomie XVII i XVIII w. Nowe Miasto połączyło się ze starym Rzeszowem w jedną całość.

Czasy klęsk i zaborów

Początek XVII w. przyniósł miastu same klęski. W latach 1702 – 1735 przewalały się tędy wojska saskie, szwedzkie, rosyjskie i zwalczających się stronnictw polskich. Dowódcy z całą bezwzględnością ściągali z miasta wysokie kontrybucje, nie licząc się z możliwościami ich spłaty, a żołnierze dopuszczali się gwałtów i grabieży. Później Rzeszów znalazł się w zasięgu walk wznieconych przez konfederatów barskich. 13 stycznia 1769 r. w rejonie miasta oraz na wzgórzach pobliskiej wsi Pobitno doszło do bitwy między działaczami konfederatów barskich, a wojskami rosyjskimi. Miasto i zamek uległy częściowemu zniszczeniu. W trzy lata później, w wyniku rozbioru Polski, Rzeszów dostał się pod panowanie austriackie. Miasto stało się siedzibą obwodu administracyjnego tzw. cyrkułu.

Po 1800 r., mimo niewoli politycznej, sytuacja gospodarcza Rzeszowa uległa znacznej poprawie. Bezpośrednią przyczyną było niewątpliwie wyłączenie miasta spod władzy Lubomirskich. Wcześniej, bo w 1780 r. Rzeszów stał się tzw. królewskim wolnym miastem i był jednym z nielicznych miast w Galicji, które się w tych czasach rozwijały.

W latach niewoli rzeszowianie brali czynny udział w walkach wyzwoleńczych – w powstaniu listopadowym w roku 1831 i w następnych, w latach 1846 i 1863. Pamiątką tych wydarzeń jest pomnik zachowany do dziś na starym cmentarzu w Rzeszowie, w zniesiony na mogile powstańców z roku 1863.

Korzystny wpływ na rozwój miasta miała budowa kolei żelaznej. W latach 1858 – 1861 Rzeszów otrzymał połączenie z Krakowem i Lwowem, a w 1890 z Jasłem. Po otrzymaniu przez Galicję autonomii w 1867 r. Rzeszów został stolicą powiatu (starostwa), a w samym mieście powołano radę miejską. W 2 połowie XIX w. Rzeszów z małego feudalnego miasteczka przeradza się stopniowo w kapitalistyczny ośrodek miejski, powstają pierwsze niewielkie zakłady przemysłowe.

Na początku XX w. obszar Rzeszowa został powiększony przez przyłączenie osady Ruska Wieś oraz części pobliskich wsi Staroniwy i Drabinianki. W tym też okresie miasto otrzymało gaz, a wkrótce potem elektryczność, podjęto też starania przy budowie wodociągów. W ostatnich latach zaborów wśród ludności Rzeszowa obserwuje się wzrost nastrojów patriotycznych, rozwój życia kulturalnego, podniesienie poziomu oświaty oraz zapoczątkowanie działalności sportowej.

Okres międzywojenny

W czasie I wojny światowej, w maju 1915 r. doszło pod Rzeszowem do poważnej bitwy między wojskami rosyjskimi, a austriackimi, w wyniku której miasto zostało częściowo zniszczone. Już w pierwszych dniach po odzyskaniu niepodległości społeczeństwo rzeszowskie samorzutnie przejęło władzę z rąk zaborców. Znany działacz ludowy, Antoni Bomba z Budziwoja, przystąpił do organizowania polskich władz administracyjnych i porządkowych. Mimo aktywnej działalności ludowców, władzę w mieście przejęła wkrótce burżuazja.

W okresie międzywojennym działały tu silne ugrupowania lewicowe: socjalistów, komunistów i ludowców. Już w 1921 r. powstała w mieście komórka Komunistycznej Partii Polski, a w roku 1931 Komitet Podokregowy KPP. W 1929 r. ulicami miasta przeszedł pierwszy w historii Rzeszowa pochód pierwszomajowy, w którym robotnicy rzeszowscy protestowali przeciw wyzyskowi kapitalistów i uciskowi rządów sanacji. Często miały tu miejsce strajki, manifestacje oraz wystąpienia robotników i chłopów z okolicznych wsi.

W ostatnim okresie przed wybuchem II wojny światowej, w latach 1937 – 39, los ponownie uśmiechnął się do rzeszowa. W ramach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego powstały tu dwa znaczne, jak na owe czasy, zakłady przemysłowe: Państwowe Zakłady Lotnicze i filia fabryki Henryka Cegielskiego. Przemysł zaktywizował miasto, które otrzymało nowe urządzenia komunalne i budynki mieszkalne. W szybkim tempie wzrastała liczba ludności. W przeddzień wybuchu wojny Rzeszów liczył ponad 40000 mieszkańców.

Okupacja hitlerowska

Niezwykle tragiczną kartą w dziejach Rzeszowa był okres okupacji hitlerowskiej. Już 9 września 1939 r. po krótkiej bitwie na przedpolach wkroczyły do Rzeszowa wojska hitlerowskie. Niemal od początku okupacji w mieście szalał okrutny terror, hitlerowscy oprawcy dokonywali częstych łapanek i aresztowań, wywozili tysiące osób do obozów zagłady i na przymusowe roboty do Niemiec. Setki i tysiące ludzi zamęczonych zostało w katowni gestapo lub rozstrzelanych w publicznych egzekucjach. Pierwszej masowej egzekucji dokonał okupant w 1940 r., rozstrzeliwując na zamku rzeszowskim 43 patriotów. W tym też okresie hitlerowcy zniszczyli znajdujące się w mieście pomniki: Mickiewicza i Kościuszki oraz zdewastowali i wywieźli do Niemiec urządzenia fabryki Cegielskiego. Prawdziwą gehennę przechodziła ludność żydowska. Pod koniec 1941 r. hitlerowcy urządzili getto, które ostatecznie zostało zlikwidowane w lipcu 1943 r. przez wywiezienie bądź wymordowanie wszystkich Żydów. Ogółem w trwającym 5 lat okresie okupacji zginęło ponad 12000 obywateli Rzeszowa.

Już w pierwszych latach okupacji powstawały w Rzeszowie konspiracyjne organizacje ruchu oporu oraz ugrupowania polityczne. Jesienią 1940 r. Julian Wieczorek, były działacz KPP, założył organizację pod nazwą „Czyn chłopsko – robotniczy”. W styczniu 1942 r. został zorganizowany Okręgowy Komitet Polskiej Partii Robotniczej.

Zbliżało się wyzwolenie. Letnia ofensywa armii radzieckiej przełamała front pod Brodami. Wojska I Frontu Ukraińskiego, gromiąc Niemców, parły szybko naprzód i wkrótce dotarły do linii Wisłoka. Od 30 lipca 1944 r. trwały zaciete walki na przedpolach Rzeszowa, rankiem 2 sierpnia do miasta wkroczyły wojska radzieckie.

Po wojnie

Po wyzwoleniu miasto zaniedbane i zniszczone przez barbarzyńską działalność okupanta oraz działania wojenne przedstawiało godny pożałowania widok. Zdewastowane zakłady przemysłowe, zburzone domy, zwalone mosty i wyludnione ulice, oto obraz ówczesnego Rzeszowa.

Trudne były początki nowej władzy, która rodziła się w ostrej walce z rodzimą reakcją i w ciężkich powojennych warunkach. Wkrótce po wyzwoleniu zostały zorganizowane władze miejskie i powiatowe, a 18 sierpnia 1944 r. na rzeszowskim ratuszu odbyło się pierwsze posiedzenie Wojewódzkiej Rady Narodowej. Podniesienie miasta do rangi stolicy nowego województwa zdecydowanie zaważyło na jego dalszych losach.

Bezpośrednio po wyzwoleniu Rzeszów liczył około 27000 mieszkańców. Miasto zajmowało obszar 800 ha i posiadało 13000 izb mieszkalnych.

Właściwy rozwój Rzeszowa rozpoczął się w 1949 r., kiedy to w mieście stanęły pierwsze bloki mieszkalne w rejonie ulic Obrońców Stalingradu i Dąbrowskiego. W latach 1949 – 53 wybudowano blisko 50 nowych loków mieszkalnych. Jak na ówczesne możliwości było to osiągnięcie naprawdę imponujące. Mały i ciasny Rzeszów nie posiadał jednak w swoich dotychczasowych granicach terenów na tak intensywną rozbudowę dzielnic mieszkaniowych i obiektów przemysłowych. Toteż staraniem władz w 1952 r. obszar miasta został ponad czterokrotnie powiększony do 39 km kw. poprzez przyłaczenie doń pobliskich osiedli: Drabinianki, Staroniwy, Staromieścia i Pobitna.

W latach 1950 – 60 zmodernizowane zostało centrum miasta – powstało wiele nowoczesnych bloków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej. Wokół starego centrum zbudowano osiedla mieszkaniowe – Jarosława Dabrowskiego, Obrońców Stalingradu, Piastów (1958 – 1966), Skarpa (1968 – 71), Tysiąclecia (1963 – 73), Dwudziestolecia (1962 – 69) i Puławskiego (1970 – 74). W 1969 r. rozpoczęto budowę obiektów w rejonie Nowego Miasta, a następnie podjęto budowę osiedla Gwardzistów i osiedli Baranówka II i III.

Wraz z rozwojem budownictwa mieszkaniowego rozbudowano urządzenia komunalne. Wybudowano nowe ujęcie wody, generalnie przebudowano układ komunikacyjny. Nowe szerokie arterie przelotowe przecięły miasto wzdłuż i wszerz. W 1073 r. oddano do użytku tzw. mostozaporę i pierwszy odcinek obwodnicy południowej. W południowej częsci miasta w dolinie Wisłoka powstał zbiornik wodny. Rozbudowano WSK Rzeszów, uruchomiono Rzeszowskie Zakłady Elektromechaniczne Zelmer, Zakłady Poligraficzne, Zakłady Przetwórstwa Owocowo – warzywnego, Zakłady Mięsne, Zakłady Farmaceutyczne Polfa, Zakłady Optyczne. Zaczęły powstawać szkoły wyższe. M.in. Politechnika Rzeszowska i Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Żródło

Powiem szczerze ze jak bede potrzebowal cos o Rzeszowie to wejde tu na forum. Bedzie z tego forum komplet wiedzy o forum

Cytat :
Przeprowadzone w Rzeszowie i najbliższej okolicy badania archeologiczne pozwoliły ustalić, że już w epoce neolitu (4000 – 1800 lat p.n.e) osiedlały się tu ludy tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej i kutej.

Rytej owszem. Kłutej nie. Daty są starsze sięgają ponad 5000 lat przed Chr., wtedy przywędrowało tu osadnictwo neolityczne z zachodniej części Małopolski, wzdłuż płata gleb lessowych – bo tylko dobre, bardzo dobre gleby interesowały tych ludzi. Cały nasz rejon jest usiany osadami neolitycznymi, Boguchwała, Zwięczyca, wspomniane przez Ciebie os. Piastów i dalej w stronę Łańcuta – Kosina, Albigowa, Kraczkowa etc. I jeszcze jedno. 1800 przed Chr., to już epoka brązu. :P

Napisz komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Top